Σχέσεις Κλήρου καί Λαοῦ
Ἐγκύκλιος τοῦ Μακαριστοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καὶ Πάσης Ἑλλάδος κυροῦ Χριστοδούλου.
Ἀγαπητοί μου Πατέρες,
Πολλάκις μέχρι τώρα σᾶς ἔχω ἐπισημάνει τήν ἀνάγκην τῆς ἐπιβαλλομένης προσοχῆς σέ ὅ,τι ἀφορᾶ στίς σχέσεις σας μέ τό ποίμνιό σας, δηλαδή τό λαό μας, πού προσέρχεται στήν Ἐκκλησία μέ πόθο καί πίστη, ἀναζητώντας παρηγορία καί στηριγμό. Οἱ λαϊκοί ἀδελφοί μας δέν εἶναι ἄλογο ποίμνιο, οὔτε ἐμεῖς ὡς κληρικοί θεωρούμεθα ὅτι ἀποτελοῦμε ξεχωριστή προνομιοῦχο τάξη μέσα στήν Ἐκκλησία τεταγμένη νά ἐκμεταλλεύεται ἤ νά χρησιμοποιεῖ πρός ἴδιον ὄφελος τό λαϊκό στοιχεῖο. Εἴμεθα βεβαίως ποιμένες καί διδάσκαλοι τοῦ λαοῦ, ἀλλ' αὐτό δέν μᾶς παρέχει τό δικαίωμα νά ἀσυδοτοῦμε ἔναντι αὐτοῦ, οὔτε νά τό μεταχειριζόμεθα μέ περιφρόνηση καί ἀλαζονεία.
Γι' αὐτό καί εἶναι ἀπαράδεκτο τό φαινόμενο κάποιων κληρικῶν οἱ ὁποῖοι συμπεριφέρονται μέ ἀπρεπῆ ἤ καί βάναυσο καί ἰταμό τρόπο πρός τούς λαϊκούς ἀδελφούς, μέ ἀποτέλεσμα νά δημιουργοῦνται προβλήματα πού ἐκθέτουν τήν Ἐκκλησία καί προκαλοῦν ἐνίοτε τό δημόσιο αἴσθημα, ἐπειδή οἱ κληρικοί ὀφείλουμε νά συμπεριφερόμεθα πάντοτε ὡς Πατέρες καί οὐδέποτε ὡς ἰταμοί προϊστάμενοι ἤ καί ἐπηρμένοι κυρίαρχοι. Εἶναι δέ προφανής ἡ πνευματική ζημία πού προέρχεται ἀπό μιά τέτοια διαγωγή στίς ψυχές τῶν λαϊκῶν, πού ἀντί στήν Ἐκκλησία νά συναντήσουν τήν κατανόηση καί τήν ἀγάπη, συναντοῦν ἐνίοτε τήν ἰδιοτροπία καί τήν ἀποδοκιμασία μέ ἰδική μας εὐθύνη.
Καί βεβαίως κανείς δέν ἰσχυρίζεται ὅτι θά πρέπει νά γίνονται ἀνεκτές ἀξιώσεις προπετεῖς ἤ καί ἐπιδιώξεις τινές τῶν λαϊκῶν ἀνάρμοστες, πού εἶναι ἔξω ἀπό τά ὅρια τῆς τάξεως καί σοβαρότητος, ὅμως καί σ' αὐτές ἀκόμη τίς περιπτώσεις ἐπιβάλλεται ἡ ἀπό μέρους σας ἀντιμετώπιση τῆς καταστάσεως νά φέρει τήν σφραγίδα τῆς εὐπρεπείας καί ὑπευθυνότητος. Ἐπειδή, λοιπόν, εἶναι ἀνάγκη νά διορθωθοῦν μερικά πράγματα, παραθέτω ἐν συνεχείᾳ ὡρισμένες περιπτώσεις ὅπου ἐπιβάλλεται νά προσέξετε ὥστε νά διορθωθοῦν μερικά κακῶς κείμενα.
Ἡ προσέλευση ἐνοριτῶν στό Γραφεῖο τοῦ Ἱ.Ναοῦ πρός ἐξυπηρέτησίν των πρέπει νά γίνεται πάντοτε ἀφορμή γιά πνευματική των ὠφέλεια καί ποτέ γιά σκανδαλισμό των. Ἡ εὐγένεια μέ τήν ὁποίαν τούς ὑποδέχεσθε, ἀλλά καί ἡ ταχύτητα στήν ἐξυπηρέτησή των εἶναι σημαντικά ζητήματα πού δέν πρέπει νά παραθεωρεῖτε. Καί ὅταν ἀκόμη ὑπάρχει πρόβλημα στήν διεκπεραίωση κάποιας ὑποθέσεως, ἡ καλή καί εἰλικρινής ἐξήγηση περί τοῦ λόγου ἤ τῶν λόγων πού ἐμποδίζουν τήν ταχεῖα ἐπίλυση τοῦ προβλήματος εἶναι ἀρκετά γιά νά προλάβουν τήν ἐκδήλωση ὀργῆς ἤ ἀπαρεσκείας καί ἄλλων δυσμενῶν σχολίων σέ βάρος σας. Καί βέβαια μόλις εἶναι ἀνάγκη νά πῶ ὅτι δέν δικαιολογεῖσθε ποτέ νά ὁμιλεῖτε μέ προπέτεια ἤ καί ἐμπάθεια πρός τούς ἀνθρώπους πού καταφεύγουν σέ σᾶς. Κάθε τέτοια περίπτωση κρημνίζει στίς ψυχές τῶν ἀδελφῶν μας τό κῦρος τῆς ἱερωσύνης καί προδίδει ἔλλειψη σεβασμοῦ καί τιμῆς πρός τούς ἐν Χριστῷ ἀδελφούς.
Συναφές εἶναι καί τό ζήτημα τοῦ ὡραρίου λειτουργίας τοῦ Γραφείου. Δέν μπορεῖ κατά τίς ἐργάσιμες καί μάλιστα τίς ἀπογευματινές ὧρες νά εἶναι κλειστό τό Γραφεῖο, καί οἱ ἄνθρωποι νά προσέρχονται γιά ἐξυπηρέτηση καί νά μή βρίσκουν κανένα. Ἐπιβάλλεται στόν πίνακα ἀνακοινώσεων ἔξω τοῦ Ναοῦ νά ἀναγράφονται οἱ ὧρες λειτουργίας τοῦ Γραφείου καί νά τηροῦνται.
Ἡ ἀπό μέρους σας τυχόν ἄρνηση τελέσεως μιᾶς ἱεροπραξίας, συνήθως μιᾶς Παρακλήσεως, ἐν συνεχείᾳ τῆς Θ. Λειτουργίας ἤ μετά ἀπό ἄλλην κοπιώδη ἐνασχόλησή σας, ἐνῶ εἶναι δυνατόν νά θεωρηθῆ δικαιολογημένη, ὅμως ἐνδεχομένως ἀπογοητεύει τόν πιστό, πού ἐκείνη τήν ὥρα ἔχει ἀνάγκην νά ἐπικαλεσθῆ τή συμπαράστασή σας στήν ἀντιμετώπιση κάποιου σοβαροῦ προβλήματός του.
Τό γνωρίζω ὅτι ἔχετε καί σεῖς τά ὅρια τῆς ἀντοχῆς σας. Ὅμως σέ τέτοιες περιπτώσεις δέν θά πρέπει νά παραιτεῖσθε εὔκολα καί νά παραπέμπετε τόν ἐνορίτην σας σέ ἄλλην ἡμέρα καί ὥρα, ἐπειδή εἶσθε κουρασμένοι. Κάνετε ἐπιστράτευση τῶν δυνάμεών σας καί ἐξυπηρετήσατε τόν πιστό πού καταφεύγει σέ σᾶς μέ τήν ἐλπίδα ὅτι θά λάβει δύναμη διά τῆς προσευχῆς καί δεήσεως πρός ἄρσιν τοῦ βάρους τοῦ σταυροῦ του.
Ὅταν ὑποχρεώνεσθε νά κάνετε συστάσεις ἤ παρατηρήσεις στό ἐκκλησίασμα φροντίστε νά μή μιλάτε ὀργισμένοι, οὔτε νά ἐκθέτετε τούς ἀνθρώπους. Μία παρατήρηση γιά νά "πιάσει" πρέπει νά γίνεται μέ σεμνότητα καί πειθώ, ποτέ μέ προσβλητικά λόγια καί ποτέ γιά νά θίξει τούς ἀνθρώπους. Ἡ εὐγένεια ὑποχρεώνει καί φέρνει τά ποθητά ἀποτελέσματα, ἐνῶ ἡ ὀργίλη καί χωρίς ἔλεγχο τῶν φράσεων παρατήρηση ὀδηγεῖ σέ ἀντίθετα ἀποτελέσματα. Εὐνόητον εἶναι ὅτι ποτέ δέν φέρνουμε στό λόγο μας ὑποθέσεις πού ἀφοροῦν συγκεκριμένους ἀνθρώπους, οὔτε λύνουμε τίς διαφορές πού μπορεῖ νά ἔχουμε μέ κάποιον ἀναφέροντας στό κήρυγμα ἤ σέ ἀνακοίνωση ἀπό τοῦ ἄμβωνος ἤ τῆς Ὡραίας Πύλης τήν περίπτωση πού μᾶς ἀπασχολεῖ.
Τό ἴδιο ἰσχύει κατά κανόνα καί στίς περιπτώσεις κατ' ἰδίαν συζητήσεως. Μπορεῖ νά εἴμεθα αὐστηροί καί δίκαιοι στά λόγια μας, ἀλλά ποτέ δέν δικαιούμεθα νά εἴμεθα ἀπρεπεῖς ἤ ὑβριστικοί ἤ ἐπιπόλαιοι λέγοντες τόν τελευταῖο λόγο πρῶτο. Ἡ παρρησία καί ἡ εἰλικρίνεια εἶναι ἀρετές, ἀλλά αὐτές ἀξιοποιοῦνται μόνον ἄν χρησιμοποιοῦνται ὀρθά.
Τά μικρά παιδιά πού τυχόν κλαυθμυρίζουν κατά τήν ὥραν τῆς Ἱ. Ἀκολουθίας δέν ἐπιτρέπεται νά ἀποπαίρνετε, οὔτε νά μιλάτε προσβλητικά στίς μητέρες των. Καί ἄλλοτε σᾶς εἶπα νά θεωρεῖτε εὐλογίαν Θεοῦ τήν παρουσίαν μικρῶν παιδιῶν στήν ἐκκλησία. Σκεφθεῖτε ἀκόμη τόν κόπον τῶν μητέρων πού ἐτοιμάζουν τά μικρά των καί τά φέρνουν στήν ἐκκλησία. Καί ἀντί νά συναντήσουν κατανόηση καί ἐνθάρρυνση, συναντοῦν τήν δημόσια μάλιστα ἀποδοκιμασία τοῦ ἱερέως. Δέν χάλασε ὁ κόσμος ἐάν ἕνα νήπιο κλαίει γιά λίγο. Διδάξατε καί τούς πιστούς ἐνορίτες σας νά ἀνέχονται τά μικρά παιδιά, καί ἐνθαρρύνατε τίς νεαρές μητέρες πού τά φέρνουν. Εἶναι ἄξιες ἐπαίνου καί ὄχι τιμωρίας.
Μάθετε νά τιμᾶτε τούς πιστούς πού προσέρχονται νά κοινωνήσουν μέ τό νά τούς κοινωνεῖτε στήν ὥρα πού πρέπει καί μπροστά στήν Ὡραία Πύλη ἤ ἔστω στόν Σολέα. Εἶναι ἀπαράδεκτο νά τούς παραπέμπετε στίς διπλανές θύρες ὡς ἐάν πρόκειται γιά πάρεργο, ἐνῶ αὐτή ἡ στιγμή εἶναι κορυφαία στή Θ. Λειτουργία.
Ὅταν ἐπισκέπτεσθε ἐνορίτες σας στά σπίτια των νά εἶσθε προσεκτικοί στίς ἐκφράσεις σας καί στήν ὅλη συμπεριφορά σας. Προσέχετε τά λόγια σας, πού πρέπει νά εἶναι "ἅλατι ἠρτημένα". Σᾶς τιμοῦν οἱ ἐνορίτες σας μέ τό νά σᾶς προσκαλοῦν νά μπῆτε στό σπίτι των. Τιμήσατέ τους καί σεῖς μέ τήν ἄψογη ἀπό πάσης ἀπόψεως διαγωγή σας, ἡ ὁποία ἐπί πλέον ὀφείλει νά εἶναι καί διδακτική.
Μή ἀπλώνετε ποτέ τό χέρι σας ζητώντας ἀμοιβή γιά τήν προσευχή πού ἐκάνατε ὑπέρ ὑγείας κάποιου ἐνορίτου σας, ἤ γιά κάποιο μυστήριο πού ἐτελέσατε. Ὁ κάθε ἐνορίτης ἄν θέλει θά σᾶς δώσει μόνος του. Μή ἀπαιτεῖται σεῖς ἀμοιβή. Αὐτό ἐκθέτει καί σᾶς καί τήν Ἐκκλησία. Οἱ πιστοί μας εἶναι φιλότιμοι καί δέν ἀποφεύγουν νά δώσουν ἕνα φιλοδώρημα. Ἄλλο εἶναι αὐτό, καί ἄλλο ἡ ἀπαίτηση συγκεκριμένου ποσοῦ καί μάλιστα σοβαροῦ γιά ἕνα γάμο ἤ μία βάπτιση. Πολλοί πιστοί ἔχουν ἀγανακτήσει μέ τίς ἀξιώσεις πού προβάλλουν γιά ἀμοιβή μερικοί ἄτακτοι, πού ἐκθέτουν ὅλους.
Δῶστε τίς δέουσες ὁδηγίες γιά καλή συμπεριφορά πρός τούς ἐνορίτες καί στούς κ.κ. Ἐπιτρόπους σας, τούς ψάλτες καί ἰδίως τούς νεωκόρους. Πολλοί ἐξ αὐτῶν σᾶς ἐκθέτουν ὅταν δέν ξέρουν πῶς πρέπει νά μιλοῦν στόν κόσμο. Μάθετέ τους νά σέβονται τό λαό καί ὅταν ἀκόμη χρειάζεται νά κάμουν συστάσεις νά εἶναι εὐπρεπεῖς καί εὐγενικοί. Δέν δικαιολογεῖται π. χ. τό νά μαλώνει τόν κόσμο ὁ κ. Ἐπίτροπος ἤ νά ὁμιλεῖ αὐθαδῶς πρός τίς γυναῖκες ὁ νεωκόρος . Εἶναι σοβαρό ζήτημα αὐτό καί πρέπει νά τό προσέξετε. Ἐκεῖνοι ἀσυδοτοῦν, ἀλλά σεῖς "πληρώνετε".
Νά μοιράζετε σεῖς τό ἀντίδωρο στούς ἐνορίτες σας μετά τό πέρας τῆς Θ. Λειτουργίας καί νά μή ἀφήνετε τό καθῆκον αὐτό στούς κ.κ. Ἐπιτρόπους. Ἡ διανομή τοῦ ἀντιδώρου παρέχει στούς μέν πιστούς τή δυνατότητα νά λάβουν εὐλογία διά χειρός τοῦ λειτουργοῦ ἱερέως των, σέ σᾶς δέ τήν εὐκαιρία νά ἔλθετε σέ ἄμεση ἐπαφή καί ἐπικοινωνία μέ τούς πιστούς τῆς ἐκκλησίας σας. Ἡ δοκιμασμένη πεῖρα ἔχει ἀποδείξει ὅτι οἱ πιστοί ἔρχονται ἀπό τά πλαϊνά κλίτη καί φεύγουν ἀπό τό κεντρικό. Τήν εὐκαιρία αὐτή μή τήν χάνετε ἀπό μιά ἐπιπόλαιη ἐκτίμηση τοῦ πράγματος.
Ὅταν πρόκειται νά ἀπευθυνθῆτε ἀπό τοῦ ἄμβωνος πρός τό ἐκκλησίασμα γιά ἀνακοινώσεις ἤ γιά περιφορά δίσκου γιά ὡρισμένο σκοπό ὀφείλετε νά προσέχετε πῶς μιλᾶτε. Ποτέ δέν μαλώνουμε τόν κόσμο καί δέν ὁμιλοῦμεν ὡς ἐξουσίαν ἔχοντες ἀλλά παρακλητικά καί σεμνά. Στίς ἀνακοινώσεις νά εἶσθε σαφεῖς καί ὀλιγόλογοι. Κάθε φορά χρειάζεται νά σκέπτεσθε τί πρέπει νά πῆτε, πού νά εἶναι ἀνάλογο πρός τόν σκοπόν τῆς ἀνακοινώσεως.
Στό κήρυγμα δέν χρειάζεται νά κάνετε τόν εἰσαγγελέα τοῦ Θεοῦ, οὔτε νά ἐλέγχετε συστηματικά τούς ἀκροατές σας. Ὁ ἔλεγχος ἔχει βέβαια θέση στό λόγο, ἀλλά πρέπει νά εἶναι ἡ ἐξαίρεση καί ὄχι ὁ κανών. Ὁ κάθε ἐκκλησιαζόμενος καθώς εἶναι κουρασμένος ἀπό τή ζωή ἔχει ἀνάγκην νά γνωρίσει τήν εὐσπλαχνία τοῦ Θεοῦ καί ὄχι τήν ἐκδίκησή του. Νά σκέπτεσθε τίς δικές σας ἁμαρτίες καί ὅτι καί σεῖς καί ὅλοι μας " ἐν τῷ αὐτῷ κρίματι ἐσμέν " ὥστε νά δείχνετε ἐπιείκεια στά λάθη τῶν ἄλλων, ὅπως θά θέλατε καί οἱ ἄλλοι νά δείχνουν τό ἴδιο γιά τά δικά σας λάθη.
Τούς νέους πού ἔρχονται στόν Ἱ. Ναό σας νά φροντίζετε νά τούς γνωρίσετε καί νά τούς δείχνετε πόσο σᾶς ἱκανοποιεῖ ἡ παρουσία των. Συνήθως οἱ μεγαλύτεροι στήν ἡλικία ἀπό τούς πιστούς ἔχουν τήν τάση νά σχολιάζουν δυσμενῶς τούς νέους εἴτε γιά τήν ἀμφίεσή των, εἴτε γιά τή στάση των, πού μπορεῖ ἐνίοτε νά μήν εἶναι ἡ πρέπουσα, καίτοι τά παιδιά γενικῶς σέβονται περισσότερο ἀπό ἐμᾶς τά θεῖα. Δέν θά ἦταν ἄσχημο ἐάν ἀφιερώνατε κάποια κηρύγματά σας στόν τρόπο ὑποδοχῆς τῶν νέων στήν ἐκκλησία καί στήν ἀνοχή πού πρέπει οἱ παληοί χριστιανοί νά δείχνουν σ' αὐτούς, ὥστε νά τούς ἐνθαρρύνουν νά αἰσθάνονται πώς βρίσκονται σέ οἰκεῖο καί ὄχι ἐχθρικό γι' αὐτούς περιβάλλον.
Ὅταν κηρύττετε ἤ διδάσκετε τούς πιστούς σας φροντίσατε νά τούς μεταδίδετε τή γνήσια διδαχή καί ὄχι δικά σας ὑποκειμενικά φρονήματα πού μπορεῖ νά μήν εἶναι σύμφωνα μέ τή γραμμή τῆς Ἐκκλησίας. Δέν εἶσθε ἀνεξάρτητοι ἀπό τήν Ἐκκλησία καί τόν Ἐπίσκοπό σας, οὔτε δικαιοῦσθε νά περνᾶτε στόν κόσμο τή δική σας γραμμή ἀλλά τή γραμμή τῆς Ἐκκλησίας. Μερικοί ἱερεῖς ἀπό ὑπερβάλλοντα μέν ἀλλ' οὑ κατ' ἐπίγνωσιν ζῆλο λέγουν πράγματα πού ἐξάπτουν ἤ προκαλοῦν φανατισμούς καί ἀντιπαλότητες μεταξύ τῶν χριστιανῶν ἤ τῶν πιστῶν μέ τήν ἐκκλησιαστική Ἀρχή, πράγμα ἄτοπο. Σ' αὐτήν τήν περίπτωση, ὅποιος εἶναι βέβαιος γι' αὐτά πού λέγει ἤ θέλει νά πῆ ἄς προσέλθη προηγουμένως στήν Ἱ. Ἀρχιεπισκοπή καί ἄς διαλεχθῆ μέ ἁρμόδια πρόσωπα μέ παρρησίαν διά νά λάβει τίς κατάλληλες ἀπαντήσεις.
Ἡ συνεργασία σας μέ τούς κ.κ. Ἐπιτρόπους σας πρέπει νά κινεῖται στά πλαίσια τῆς ἀγάπης, τῆς εὐθύνης καί τῆς προωθήσεως τῶν καλῶς νοουμένων συμφερόντων τοῦ Ἱ. Ναοῦ σας. Μή διδάσκετε τούς λαϊκούς συνεργάτες σας νά ἀσεβοῦν πρός τό ἐκκλησίασμα ἤ νά φωνασκοῦν, ἀλλά νά ἐπιβάλλουν τήν τάξη μέ εὐπρέπεια καί κοσμιότητα. Μήν εἶσθε ἀπρόσεκτοι στή διοίκηση τοῦ Ναοῦ καί στή διαχείριση τοῦ ἱεροῦ χρήματος, διότι ἡ πεῖρα μαρτυρεῖ ὅτι πολλάκις τέτοιες ἀπροσεξίες ἀπεκαλύφθησαν ὕστερα ἀπό καταγγελίες πού ἔκαμαν οἱ λαϊκοί συνεργάτες σας. Μή πέφτετε στά μάτια των, ἀλλά νά κρατᾶτε τήν ἀξιοπρέπειάν σας σέ ὅλα τά ζητήματα.
Τό ἴδιο ἰσχύει καί γιά τίς σχέσεις σας μέ τούς ἱεροψάλτες καί νεωκόρους. Μή ἐπιτρέπετε σέ κανένα χάριν οἰκειότητος ἤ ἀστεϊσμοῦ νά σᾶς μειώνει, ἀλλά καί σεῖς μή μειώνετε κανένα καί φροντίσατε νά κινεῖσθε μέσα στά ὅρια τῆς εὐπρεπείας. Μή ὁμιλεῖτε ποτέ σκωπτικά πρός αὐτούς οὔτε νά ἀστειεύεσθε ὑπερβολικά. Ἡ ἱερατική σας ἰδιότης δέν σᾶς ἐπιτρέπει νά ξεπερνᾶτε μερικά ὅρια ἱεροπρεπείας. Περιττόν βέβαια εἶναι νά σᾶς τονίσω ὅτι δέν δικαιολογεῖσθε νά μή μιλᾶτε στούς συνεργάτες σας, ἐπειδή ἔχετε κάποια διαφορά μαζί των. Θυμηθῆτε τί λέγει ὁ Κύριος γιά τόν προσφέροντα τό δῶρον του στό Ναό καί ἐνθυμούμενον ὅτι ἔχει ἀνοικτή διαφορά μέ τόν πλησίον του. (πρβλ. Ματθ. Ε´, 23, 24). Ἄλλο εἶναι τό νά θέλετε νά τηρήσετε ἀποστάσεις γιά παιδαγωγικούς λόγους, καί ἄλλο νά ἐκτίθεσθε μέ ἐκδηλώσεις κατώτερες τού κύρους σας.
Οἱ οἰκεῖοι σας δικαιοῦνται πρῶτοι νά ἀπολαμβάνουν τῆς ἀγάπης σας. Τοῦτο βέβαια εἶναι ἄσχετο μέ τήν ἀνάμειξή των στήν διοίκηση τοῦ Ναοῦ σας. Οὔτε ἡ πρεσβυτέρα οὔτε τά παιδιά σας πρέπει νά ἔχουν θάρρος καί νά ρυθμίζουν στό ὄνομά σας ζητήματα τοῦ Ναοῦ ἤ τῆς Ἐνορίας σας. Ὁ Ναός ἔχει θεσμοθετημένα ὄργανα διοικήσεως πού ἔχουν τήν εὐθύνη γιά τή διοίκηση καί διαχείριση. Ὅλοι οἱ ἄλλοι ἀναμειγνύονται μόνον ἄν κληθοῦν καί μέσα στά πλαίσια πού θά τούς ὁρίσετε.
Μή ἔχετε μεγάλες οἰκειότητες πρός τίς γυναῖκες γιά νά μή παρεξηγηθῆτε. Ὁ κόσμος εἶναι κακός καί παρακολουθεῖ τά πάντα. Οἱ θρησκευόμενες γυναῖκες δέν εἶναι ἄμοιρες κακῶν, καί ὁ διάβολος δέν κοιμᾶται. Προσέχετε μή μπλεχθῆτε σέ περιπέτεια πού καί τήν ψυχή σας θά βλάψει καί τό κῦρος σας θά θίξει.
Οἱ λαϊκοί εἶναι ἀδελφοί μας καί δικαιοῦνται νά μετέχουν στά τῆς Ἐνορίας. Οἱ κληρικολαϊκές συνάξεις πρέπει νά ἐνισχυθοῦν γιά νά ἀκοῦνε οἱ ἐνορίτες σας τά ἔργα πού ἐπιτελεῖτε. Ζεστάνετέ τους μέ τό ἐνδιαφέρον σας. Καί ἄν ἀκόμη ἔχουν κάποιες ἀντιρρήσεις γιά τά ἔργα τοῦ Ναοῦ, ἔχετε τήν ὑπομονή νά τούς δίδετε ἐξηγήσεις μέ νηφαλιότητα. Τούς κερδίζετε.
Ἡ συμμετοχή τῶν λαϊκῶν στή λειτουργική ἀναγέννηση ἐξαρτᾶται ἀπό σᾶς. Ἐπιμείνατε νά λέγουν ὅλοι μαζί τό "Πιστεύω" καί τό "Πάτερ ἡμῶν", μιλῆστε τους γιά τό νόημα τῆς Θ.Λειτουργίας. Φροντίσατε νά κάνετε κηρύγματα κατηχητικά καί ἐνημερωτικά. Ὁ κόσμος διψάει νά μάθει πράγματα τῆς θρησκείας πού ἀγνοεῖ. Ἔτσι κεντρίζετε τό ἐνδιαφέρον του καί συμβάλλετε στήν ἀναγέννηση τῆς λατρείας μας.
Ταῦτα σᾶς ἔγραψα ἐν τῇ ἀξιοχρέῳ μερίμνῃ μου γιά τή διαφύλαξη τῶν καλῶν σας σχέσεων μέ τούς λαϊκούς ἀδελφούς. Παρακαλῶ νά προσέξετε ὅσον πρέπει τά γραφόμενά μου καί νά συμμορφωθεῖτε πρός αὐτά. Ἡ δέ χάρις τοῦ Κυρίου μας νά εἶναι μαζί σας.
† Ο ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ
