Ἄρχοντες Ψάλται τῆς Μ.τ.Χ.Ἐ.

Ἄρχοντες Ψάλται τῆς Μ.τ.Χ.Ἐ.

τοῦ Πρωτοπρ. Σεραφεὶμ Φαράσογλου

Ἡ καθ᾽ ἡμᾶς Βυζαντινὴ Ἐκκλησιαστικὴ Μουσικὴ εἶναι τέχνη καὶ ἐπιστήμη. Ἕλληνες καὶ ξένοι ἱστοριογράφοι συμφωνοῦν ὅτι οἱ ἐκκλησιαστικοὶ ἦχοι καὶ γενικὰ τὸ σύστημα τῆς ἐκκλλησιαστικῆς μουσικῆς ἔχει ἄμεσο σχέσιν μετὰ τοῦ ἀρχαίου Ἑλληνικοῦ συστήματος.

Ὁλοι οἱ μουσικοὶ καὶ οἱ ὑμνογράφοι ἀπὸ τὸν 3ο ἕως καὶ τὸν 7ο αἰῶνα, ὅπου ἐμφανίζεται ὁ Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, ἦσαν βαθιὰ ποτισμένοι ἀπὸ τὴν Ἑλληνικὴ παιδεία καὶ ἐγνώριζαν εἰς βάθος τὴν ἀρχαίαν ἑλληνικὴν μουσική, ὅπως φαίνεται ἄλλωστε καὶ ἀπὸ τὰ ἔργα τους.

Ἡ μουσικὴ αὐτή, ὅπως καὶ κάθε ἄλλη τέχνη, ἐνεφανίσθη ἀρχικῶς ἀτελής, ἐξελίχθη ὅμως καὶ ἀνεπτύχθη διὰ μέσου τῶν αἰώνων ἕως σήμερον. Ἡ ἀκμὴ τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς, μετὰ τὴν ὑμνολογία τῶν πρώτων αἰώνων, ἀρχίζει ἀπὸ τὰ τέλη τοῦ 7ου αἰῶνος μὲ τὸν Ῥωμανὸ τὸν Μελωδό, τὸν «Πίνδαρο» τῆς ἐκκλησιαστικῆς ποιήσεως ἐν Βυζαντίῳ.

Στὴν Βυζαντινὴ περίοδο ἤκμασαν ἐξαίρετοι μουσικοὶ καὶ ὑμνογράφοι, ὅπως οἱ· Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, Κοσμᾶς ὁ Μελωδός, Θεόδωρος ὁ Στουδίτης, Φώτιος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, Λέων ὁ Σοφός, Κωνσταντῖνος ὁ Πορφυρογέννητος, αὐτοκράτωρ, Κασσιανὴ Μοναχή, Ἰωάννης ὁ Κουκουζέλης, ὁ ὁποῖος θεωρεῖται ἡ μεγαλυτέρα μορφὴ ἔπειτα ἀπὸ τὸ Δαμασκηνό, Ξένος ὁ Κορώνης, Πρωτοψάλτης τοῦ Ἱ.Ν. τῆς Ἁγίας Σοφίας, Ἰωάννης ὁ Κλαδᾶς, Λαμπαδάριος Ἁγίας Σοφίας κ.ἄ.

Μετὰ τὴν ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως (1453 μ.Χ.), ἡ Βυζαντινὴ Μουσικὴ ἔμεινε οὐσιαστικῶς ἡ ἴδια. Οἱ χριστιανοὶ συνεσπειρώθησαν γύρῳ ἀπὸ τὸν Πατριάρχη καὶ τὸ Πατριαρχεῖο. Ὁ Πατριάρχης ἦτο ὁ θρησκευτικὸς καὶ πολιτικὸς ἀρχηγὸς τοῦ Γένους. Τὸ Πατριαρχεῖο, ὁ Πατριαρχικὸς Ναός, ἡ Μεγάλη τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία, ὑπῆρξε ἡ κιβωτὸς ὅπου τὸ Βυζαντινὸ μέλος ηὗρε καταφύγιο καὶ διεσώθη ὡς τὴν σήμερον.

Πρωταρχικὸν ῥόλο εἰς αὐτὸ ἔπαιξε ἡ διαδοχὴ τῶν Ἀρχόντων Πρωτοψαλτῶν καὶ τῶν Ἀρχόντων Λαμπαδαρίων τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖοι διετήρησαν ὅλη τὴν λειτουργικὴ καὶ τυπικὴ τάξι καὶ παράδοσι ἀπὸ τοὺς χρόνους ἐκείνους πρὸ τῆς ἁλώσεως.

Κατὰ τὴν περίοδο ταύτη διακρίνονται ἐξαίρετοι μουσικοί· Μανουὴλ ὁ Χρυσάφης, Βαλάσιος ἱερεύς, Γεώργιος Ῥαιδεστηνός, Παναγιώτης Χαλάτσογλου, Πέτρος Πελοποννήσιος, Ἰάκωβος Πελοποννήσιος, Πέτρος Βυζάντιος κ.ἄ. Τὸ ἔτος 1814, ἡ Μεγάλη τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία ἀπεφάσισε τὴ σύστασιν Μουσικῆς Ἐπιτροπῆς τῇ ἐντολῇ νὰ ἐπινοήσῃ καὶ νὰ ἐφεύρῃ νέα παρασημαντικὴ γραφὴ εὐκολότερα τῇ χρήσει. Οὔτως ἡ μέχρι σήμερα σωζόμενη μουσικὴ εἶναι ἔργο τοῦ Χρυσάνθου, τοῦ Γρηγορίου καὶ τοῦ Χουρμουζίου, τῶν τριῶν ἐφευρετῶν τῆς νέας μουσικῆς γραφῆς, οἱ ὁποῖοι μετέγραψαν καὶ διεφύλαξαν τὰς ἱερὰς μελωδίας τῶν παλαιῶν ἡμῶν μουσουργῶν. Ἔκτοτε δὲ βλέπουμε καὶ ὅλα τὰ κλασσικὰ μουσικὰ κείμενα τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς νὰ ἐγκρίνονται ἀπὸ τὴν Μεγάλη τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία, καὶ νὰ ἐκδίδονται πρῶτα ἐν Βουκουρεστίῳ, ἐν Τεργέστῃ, ἐν Παρισίῳ καὶ ἔπειτα εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν.

Εἰς τὴν συνέχεια διακρίνουμε δεινοὺς μουσικούς· Πέτρο τὸν Ἐφέσιο, Θεόδωρο Φωκαέα, Παναγιώτη Κηλτζανίδη, Γεώργιο Σαρανταεκκλησιώτη, Νικόλαο Βλαχόπουλο, Γεώργιο Βιολάκη, Ἰάκωβο Ναυπλιώτη, Κωνσταντῖνο Πρίγγο, Θρασύβουλο Στανίτσα, Βασίλειο Νικολαΐδη καὶ Λεωνίδα Ἀστέρη, νῦν Πρωτοψάλτη τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας.

Ἡ παραληφθεῖσα βυζαντινὴ αὐτὴ μουσικὴ εἶναι μουσικὴ προσευχητική, μουσικὴ λατρευτικὴ· ὀνομάζεται δὲ βυζαντινή, διότι ξεκίνησε καὶ ἀνεπτύχθη εἰς τὸ Βυζάντιον.

Ἐν Κωνσταντινουπόλει, τῇ πρωτευούσῃ τῆς Ἀνατολικῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας, ἡ Ἐκκλησία ἦταν ὁπλισμένη καὶ στολισμένη μετὰ τῶν περιλάμπρων τεχνῶν· τῆς εἰκονογραφίας σὺν τῇ ψηφιδογραφίᾳ, τῆς ἀρχιτεκτονικῆς, τῆς λογοτεχνία σὺν τῇ ὑμνογραφίᾳ, ἔτι δὲ καὶ τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς.

Σήμερον, ὡς ἀπόγονοι καὶ κληρονόμοι τῆς αὐτοκρατορίας, ἔχομεν ἕνα θησαυρὸ ὁλοζώντανο. Τὰ ἱερὰ τροπάρια τὰ ὁποῖα ἐγράφησαν, ἐμελοποιήθησαν καὶ ἐψάλλησαν ἐν τῇ Ἁγίᾳ Σοφίᾳ, συνεχίζονται καὶ σήμερον τὰ αὐτά, τῷ αὐτῷ μέλει, τῷ αὐτῷ τρόπῳ νὰ ψάλλονται εἰς τοὺς ἱεροὺς ναούς μας εἰς τὰς ἀκολουθίας τῶν Χαιρετισμῶν καὶ τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος, ὅπου αἱ ἐκκλησίαι πολλάκις δὲν χωροῦν τοὺς ὀρθοδόξους πιστούς.

Αὕτη οὖν εἶναι ἡ Βυζαντινὴ Μουσική, ἡ μουσικὴ τοῦ Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, τοῦ Ἰωάννου Κουκουζέλη καὶ τοῦ Ξένου Κορώνη, ἡ ὁποῖα πρὸ τῆς Ἁλώσεως ἦτο ἡ κατ᾽ ἐξοχὴν μουσικὴ τῶν αὐτοκρατόρων καὶ τῶν πατριαρχῶν.

Πηγή: http://www.ec-patr.net/gr/psaltai/index.htm