Δογματικὴ κατήχηση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας περὶ τῆς ἀϊδίου σχέσεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος καὶ τῆς σχέσεώς τους μὲ τὸν κόσμο

Δογματικὴ κατήχηση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας περὶ τῆς ἀϊδίου σχέσεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος καὶ τῆς σχέσεώς τους μὲ τὸν κόσμο.

Σειρὰ κηρυγμάτων ὑπὸ τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Γόρτυνος καὶ Μεγαλοπόλεως κ.κ. Ἱερεμίου.

1. Μὲ τὸ σημερινό μου κήρυγμα, ἀδελφοὶ χριστιανοί, ξαναρχίζουμε τὰ μαθήματά μας στὰ θέματα πίστεως, ποὺ εἴχαμε διακόψει λόγω ἄλλων ἐπειγόντων ἐπικαίρων θεμάτων.

Γνωρίζω ὅτι τὰ μαθήματα αὐτά σᾶς φαίνονται δύσκολα. Καὶ ὅμως, ἀγαπητοί μου, εἶναι ἀνάγκη νὰ τὰ μάθετε, γιατί πρόκειται γιὰ τὶς ἀλήθειες τῆς πίστης μας. Πῶς θὰ πολεμήσουμε τοὺς αἱρετικούς; Τί ἀντιπαπικὸ ἀγώνα νὰ κάνουμε γιὰ τὸ «φιλιόκβε», ἂν δὲν γνωρίζουμε τὸ δόγμα τῆς Ἁγίας Τριάδος; Γι’ αὐτό σᾶς παρακαλῶ νὰ ἔχετε διάθεση νὰ ἀκοῦτε τὰ κηρύγματα αὐτὰ καὶ νὰ ἐντείνετε τὴν προσοχή σας νὰ τὰ παρακολουθεῖτε, ὅπως κι ἐγὼ θὰ προσπαθῶ, ὅσο εἶναι δυνατὸν νὰ τὰ ἁπλοποιῶ.

2. Στὸ προηγούμενο κήρυγμα μιλούσαμε γιὰ τὴν Ἁγία Τριάδα, τὸν Θεό μας. Φάνηκε ὅτι τελειώσαμε τὸ θέμα αὐτό. Ἐπειδὴ ὅμως εἶναι πολὺ σοβαρὸς ὁ λόγος περὶ τῆς Ἁγίας Τριάδος, καὶ ἐπειδὴ διακόψαμε γιὰ λίγο τὴν σειρὰ τῶν δογματικῶν κηρυγμάτων, ἐπιθυμῶ νὰ ἐπανέλθω στὸ ἴδιο θέμα, γιὰ νὰ σᾶς ἐμπεδώσω περισσότερο, μὲ ἄλλα λόγια, τὰ ὅσα σᾶς ἔχω πεῖ, ἀλλὰ καὶ γιὰ νὰ σᾶς πῶ μερικὰ πρόσθετα πράγματα:

Τὴν πίστη μας στὴν Ἁγία Τριάδα, ποὺ τὴν βρίσκουμε στὴν Ἁγία Γραφή, τὴν Παλαιὰ καὶ τὴν Καινὴ Διαθήκη, ἡ Ἐκκλησία μας τὴν ἐξέφρασε ἀπὸ τὴν ἀρχὴ σὲ ὁμολογίες πίστεως, σὲ βαπτιστικὲς ὁμολογίες καὶ σὲ λειτουργικοὺς ὕμνους. Θὰ σᾶς πῶ ἕνα τέτοιο ὕμνο, πολὺ παλαιό, ἀφοῦ ὁ Μέγας Βασίλειος, Πατέρας τοῦ 4ου αἰῶνος, ὀνομάζει τὸν ὕμνο αὐτὸν «ἀρχαία φωνή». Εἶναι ὁ ὕμνος ποὺ ἀκοῦμε σὲ κάθε Ἑσπερινὴ Ἀκολουθία καὶ πρέπει νὰ τὸν ψάλλουμε ὅλοι μαζὶ σὰν ἐκκλησίασμα. Εἶναι τὸ «Φῶς ἱλαρόν…».

Ὁ παλαιὸς λοιπὸν αὐτὸς ὕμνος εἶναι τριαδικός, γιατί λέγει: «Ὑμνοῦμεν Πατέρα, Υἱὸν καὶ Ἅγιον Πνεῦμα Θεόν». Τέτοιοι παρόμοιοι ὕμνοι ὑπάρχουν πάρα-πάρα πολλοί, ὅπως εἶναι καὶ ὁ πολὺ γνωστὸς σὲ ὅλους μας σύντομος τριαδικὸς ὕμνος, τὸ «Δόξα Πατρὶ καὶ Υἱῷ καὶ Ἁγίῳ Πνεύματι».

Εἶναι σημαντικοὶ οἱ ὕμνοι αὐτοί, ἀφοῦ νὰ καταλάβετε ὅτι, ὅταν ἀργότερα ἄρχισαν οἱ θεολογικὲς ἔριδες γύρω ἀπὸ τὴν Ἁγία Τριάδα καὶ τὸ χριστολογικὸ δόγμα, οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας στὴν πολεμική τους κατὰ τῶν αἱρέσεων χρησιμοποίησαν τοὺς ὕμνους αὐτούς, ὅπως καὶ τὶς ὁμολογίες πίστεως καὶ τὰ τριαδικὰ σύμβολα.

3. Στοὺς λόγους τῶν Ἁγίων Πατέρων γιὰ τὴν Ἁγία Τριάδα βλέπουμε ὅτι αὐτοὶ δὲν κάνουν προσπάθεια νὰ μᾶς δώσουν νὰ νοήσουμε τὴν Οὐσία τοῦ Θεοῦ, οὔτε τὴν θεία Του Φύση, γιατί, ἂν ἦταν δυνατὸν νὰ κατανοηθεῖ ἀπό μᾶς τὰ κτίσματα ὁ Θεὸς κατὰ τὴν Οὐσία Του καὶ κατὰ τὴν Φύση Του, θὰ ἦταν κτίσμα καὶ Αὐτός. Οἱ Ἅγιοι Πατέρες μιλώντας γιὰ τὸ δόγμα τῆς Ἁγίας Τριάδος ἀσχολοῦνται μὲ αὐτὰ τὰ δύο:

          (α) Περιγράφουν τὶς ἀΐδιες, δηλαδὴ τὶς προαιώνιες, σχέσεις τῶν Προσώπων (ἢ τῶν Ὑποστάσεων) τῆς Ἁγίας Τριάδος. Μᾶς λέγουν δηλαδὴ γιὰ τὸν τρόπο ὑπάρξεως τοῦ κάθε Προσώπου τῆς Ἁγίας Τριάδος, τοῦ Πατρός, τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Αὐτὸς ὁ λόγος τῶν Ἁγίων Πατέρων περὶ τῆς Ἁγίας Τριάδος ἀποτελεῖ τὴν θεολογία μὲ τὴν εἰδικὴ σημασία τοῦ ὄρου.

          (β) Ἔπειτα οἱ Ἅγιοι Πατέρες μιλοῦν γιὰ τὴν σχέση τῆς Ἁγίας Τριάδος πρὸς τὸν κόσμο, ποὺ γίνεται, ὅπως γνωρίζουμε ἀπὸ προηγούμενα μαθήματα, διὰ μέσω τῶν θείων ἐνεργειῶν. Αὐτὸς δὲ ὁ λόγος τῶν Ἁγίων Πατέρων ἀποτελεῖ τὴν οἰκονομία τοῦ Θεοῦ στὸν κόσμο.

          Αὐτὰ τὰ δυό, ἀγαπητοί μου, ἡ προαιώνια (ἢ ἀΐδια) ὕπαρξη τῶν τριῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος ἀφ’ ἑνὸς καὶ ἡ παρουσία τῆς Ἁγίας Τριάδος στὸν κόσμο, διὰ μέσω τῶν θείων ἐνεργειῶν, ἀφ’ ἑτέρου, εἶναι τὸ δόγμα τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας μας περὶ τῆς Ἁγίας Τριάδος. Αὐτὸ τὸ δόγμα τῆς Ἐκκλησίας μας ἐκφράζεται στὴν θεία λατρεία.

4. Γιὰ τὸ πρῶτο, γιὰ τὴν σχέση δηλαδὴ τῶν τριῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος, πιστεύουμε ὅτι αἴτιο τοῦ τρόπου τῆς ὕπαρξης τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἶναι ὁ Θεὸς Πατέρας. Γιατί ὁ Θεὸς Πατέρας γεννᾶ τὸν Υἱὸ καὶ ὁ Θεὸς Πατέρας πάλι ἐκπορεύει τὸ Ἅγιο Πνεῦμα. Τὸ κάθε ἕνα ἀπὸ τὰ θεία Πρόσωπα ἔχει αὐτὰ τὰ δύο: Οὐσία καὶ Ἐνέργεια. Ἐπειδὴ δὲ ὁ Πατέρας εἶναι ἡ πηγὴ τῆς Θεότητος, γι’ αὐτὸ καὶ τὰ τρία Πρόσωπα ἔχουν τὴν ἴδια Οὐσία καὶ τὴν ἴδια Ἐνέργεια.

Ἀλλά, ἂν καὶ τὰ θεία Πρόσωπα ἔχουν τὴν ἴδια Οὐσία καὶ τὴν ἴδια Ἐνέργεια, ὅμως διακρίνονται μεταξύ τους. Τὰ θεία δηλαδὴ τρία Πρόσωπα ἔχουν καὶ ταυτότητα (Οὐσία καὶ Ἐνέργεια) καὶ ἑτερότητα, γιατί ἄλλο Πρόσωπο εἶναι ὁ Πατέρας, ἄλλο ὁ Υἱὸς καὶ ἄλλο τὸ Ἅγιο Πνεῦμα.

Αὐτό, χριστιανοί μου, ἡ ταυτότητα Οὐσίας καὶ Ἐνέργειας στὸν Θεὸ καὶ ἡ ἑτερότητα τῶν θείων Προσώπων, αὐτὸ εἶναι τὸ δόγμα τῆς Ἁγία Τριάδος («Ἐπὶ τῆς Ἁγίας Τριάδος ταυτότης μὲν ἐστιν οὐσίας, ἑτερότης δὲ προσώπων· μίαν μὲν οὐσίαν ὁμολογοῦμεν, τρεῖς δὲ ὑποστάσεις» (Μαξίμου Ὁμολογητού, Περὶ τῶν δυό του Χριστοῦ φύσεων, MPG 91, 145B)).

Ὁ τριαδικὸς Θεός μας εἶναι μονάδα! Λέγουμε ὅτι εἶναι «μονάδα», ἐπειδὴ εἶναι ἕνα αἴτιο στὴν θεότητα (ὁ Πατέρας), εἶναι μία ἡ Οὐσία καὶ μία ἡ Ἐνέργεια. Καὶ εἶναι τριαδικὸς ὁ Θεός μας, γιατί εἶναι τρία θεία Πρόσωπα. Καὶ τὰ Πρόσωπα αὐτὰ ἔχουν ἑτερότητα, γιατί ἔχουν διαφορετικὲς ἰδιότητες τὸ κάθε ἕνα. Τὶς ἰδιότητες αὐτὲς τὶς λέμε «ὑποστατικές», γιατί εἶναι ἰδιότητες τῶν τριῶν Προσώπων. Καὶ τὸ Πρόσωπο λέγεται καὶ «Ὑπόσταση». Οἱ ἰδιότητες αὐτὲς εἶναι οἱ ἑξῆς: Ὁ Πατέρας εἶναι ἀγέννητος, ὁ Υἱὸς εἶναι γεννητὸς καὶ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι ἐκπορευτό ἢ πρόβλημα (ἀπὸ τὸ ρῆμα «προβάλλω»), ὅπως τὸ λέγει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος. Τὰ τρία ὅμως αὐτὰ Πρόσωπα, ἂν καὶ ἔχουν ἑτερότητα, γιατί ἄλλο πρόσωπο εἶναι ὁ Πατέρας, ἄλλο ὁ Υἱὸς καὶ ἄλλο τὸ Ἅγιο Πνεῦμα καὶ γιατί τὸ καθένα ἔχει δικό Του χαρακτηριστικό, ὅμως καὶ τὰ τρία Πρόσωπα, ἐπειδὴ ἔχουν ταυτότητα Οὐσίας καὶ Ἐνέργειας, ὅπως εἴπαμε, ἔχουν στενὴ κοινωνία μεταξύ τους.

5. Ὡς πρὸς τὸν τρόπο τῆς σχέσης τῆς Ἁγίας Τριάδος πρὸς τὴν δημιουργία στὴν κτίση καὶ τὴν ἱστορία, τὴν οἰκονομία τοῦ Θεοῦ, ὅπως τὴν εἴπαμε, ἐδῶ, χριστιανοί μου, θὰ ποῦμε ὅτι τὸ κάθε Πρόσωπο ἔχει ἰδιαιτερότητα ἔργων. Δηλαδή: Ὁ Πατέρας εἶναι ἡ προκαταρκτικὴ αἰτία τοῦ ἔργου τῆς θείας οἰκονομίας. Ὁ Υἱὸς φανερώνει καὶ πραγματώνει τὸ ἔργο αὐτὸ καὶ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα τὸ τελειώνει. Ἐπειδὴ ὅμως τὰ Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος εἶναι ὁμοούσια, γι’ αὐτὸ ἔχουν κοινὴ βούληση καὶ κοινὴ ἐνέργεια στὸ ἔργο τῆς θείας οἰκονομίας· τὸ ἔργο αὐτὸ γίνεται μὲ τὴν εὐδοκία τοῦ Πατρός, τὴν αὐτουργία τοῦ Υἱοῦ καὶ τὴν συνεργία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Ἀλλὰ θὰ συνεχίσουμε στὸ ἑπόμενο κήρυγμα.

Μὲ πολλὲς εὐχές,

Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καὶ Μεγαλοπόλεως Ἱερεμίας

Π η γ ή :  Ἑβδομαδιαῖο ἠλεκτρονικὸ περιοδικὸ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γόρτυνος καὶ Μεγαλοπόλεως: «Παναγία Προυσιώτισσα». Ἀριθμὸς φύλλου 8, Κυριακὴ 29 Μαΐου 2011, σελ. 1-4. http://www.imgortmeg.gr/