Ὁ Ὄρθρος (Μέρος Δ΄) : Πολυέλεος, Ἐκλογή, Ὑπακοή

Ὁ Ὄρθρος (Μέρος Δ΄) : Πολυέλεος, Ἐκλογή, Ὑπακοή

Κυριακάτικο ἐγκύκλιο κήρυγμα τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Γόρτυνος καὶ Μεγαλοπόλεως κ.κ. Ἱερεμίου.

Μιλᾶμε, ἀδελφοί μου χριστιανοί, γιά τήν ἱερά Ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου. Ἴσως νά φαίνονται βαρετά τά κηρύγματα αὐτά, ἀλλά εἶναι ἀναγκαῖα.

Γιά φανταστεῖτε: Χρόνια καί χρόνια χριστιανοί καί νά μήν ξέρουμε τί σημαίνει ὁ Ἑσπερινός καί τί ἡ Ἀρτοκλασία. Νά μήν ξέρουμε τί εἶναι τό μυστήριο τοῦ Εὐχελαίου καί τί ἡ Ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου. Τότε τί ξέρουμε; Καί βέβαια μέ τό κήρυγμα θά μάθουμε ὅλα τά ὡραῖα πού ἔχει ἡ ὀρθόδοξη πίστη μας.

Γι᾽ αὐτό μέ τά κηρύγματά μας αὐτά θέλουμε νά κεντρίσουμε μιά πνευματική ὄρεξη τῶν χριστιανῶν μας γιά νά ἀγαπήσουν τόν λειτουργικό πλοῦτο τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας μας καί νά γίνουν συνειδητοί χριστιανοί.

1. Στά προηγούμενα κηρύγματά μας γιά τόν Ὄρθρο εἴπαμε γιά τόν Ἑξάψαλμο, γιά τό «Θεός Κύριος» μέ τά Ἀπολυτίκια καί γιά τήν ἀνάγνωση τοῦ Ψαλτηρίου μέ τά Καθίσματα τροπάρια.

Λέγαμε δέ ὅτι εἶναι πολύ σημαντικό βιβλίο τό Ψαλτήριο, τό χωρισμένο σέ εἴκοσι Καθίσματα, γι᾽ αὐτό καί ἡ Ἐκκλησία μας καθόρισε κάθε ἑβδομάδα νά διαβάζεται ὁλόκληρο τό βιβλίο αὐτό.

Διαβάζεται σιγά-σιγά: Δυό Καθίσματα στόν Ὄρθρο καί ἕνα Κάθισμα στόν Ἑσπερινό. Θά θυμᾶστε ὅμως, χριστιανοί μου, πού λέγαμε ὅτι τίς Κυριακές καί τά Σάββατα διαβάζεται καί τρίτο Κάθισμα, ὁ Ψαλμός 118, πού τόν λέμε «Ἄμωμο», ἐπειδή ἀρχίζει μέ τό «Ἄμωμοι ἐν ὁδῷ».

Τά μετά τόν Ἄμωμο τροπάρια λέγαμε ὅτι ὀνομάζονται «Εὐλογητάρια». Τῆς Κυριακῆς λέγονται «Ἀναστάσιμα Εὐλογητάρια» καί τοῦ Σαββάτου λέγονται «Νεκρώσιμα Εὐλογητάρια», ἐπειδή τό Σάββατο εἶναι γιά τούς νεκρούς.

2. Σήμερα, χριστιανοί μου, ἔχω νά σᾶς πῶ ὅτι στίς ἑορτές, στήν θέση πού διαβάζουμε τόν Ἄμωμο, λέγουμε τόν «Πολυέλεο» καί τήν «Ἐκλογή».

Ὁ Πολυέλαιος ἔχει δυό πανηγυρικούς ψαλμούς, τόν 134 καί 135. Ὁ ψαλμός 135 σέ κάθε στίχο του τελειώνει μέ τό «ὅτι εἰς τόν αἰῶνα τό ἔλεος αὐτοῦ». Καί ἐπειδή τελειώνει μέ τόν στίχο αὐτό, ἐπειδή δηλαδή μιλᾶμε συνέχεια γιά τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ, γι᾽ αὐτό καί οἱ δυό αὐτοί ψαλμοί λέγονται «Πολυέλεος».

Στίς ἑορτές πάλι μετά τόν Πολυέλεο ψάλλουμε τήν «Ἐκλογή». Ἡ «Ἐκλογή», ὅπως τό λέει καί ἡ λέξη, εἶναι ἐκλογή στίχων ἀπό διάφορους ψαλμούς, πού σχετίζονται μέ τό θέμα τῆς ἑορτῆς πού ἑορτάζουμε.

Ὁ Πολυέλεος δηλαδή δέν ἔχει σχέση μέ τό θέμα τῆς ἑορτῆς, ἐνῶ ἡ «Ἐκλογή» ἔχει. Γιά παράδειγμα, στήν «Ἐκλογή» τῆς μνήμης τοῦ Ἀποστόλου καί Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου (8 Μαΐου) οἱ στίχοι εἶναι ἀπό διάφορους ψαλμούς καί ἀναφέρονται στό ἔργο τῶν Ἀποστόλων καί τό κήρυγμά τους, πού ἀκούστηκε σ᾽ ὅλη τήν οἰκουμένη. Ἕνας ἀπό τούς Ἀποστόλους αὐτούς καί μάλιστα «υἱός τῆς βροντῆς» (Μάρκ. 3,17), εἶναι καί ὁ ἑορταζόμενος Εὐαγγελιστής Ἰωάννης.

3. Πᾶμε τώρα πάλι στόν Ὄρθρο τῆς Κυριακῆς. Στό σημεῖο πού βρισκόμαστε, μετά δηλαδή τά Ἀναστάσιμα Εὐλογητάρια, διαβάζουμε ἕνα τροπάριο πού λέγεται «Ὑπακοή», διάφορο σέ κάθε ἦχο.

Γιατί λέγεται ἔτσι τό τροπάριο αὐτό; Εἶπαν ὅτι λέγεται «Ὑπακοή» γιά τήν ὑπακοή πού ἔδειξαν οἱ Μυροφόρες γυναῖκες στήν ἐντολή τοῦ Ἀγγέλου νά μεταδώσουν στούς Ἀποστόλους τό μήνυμα τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου. Καί πραγματικά μερικές «Ὑπακοές» ἔχουν αὐτό τό περιεχόμενο (βλ. τίς «Ὑπακοές» τῶν ἤχων πλ. β΄ καί βαρέως).

Δέν εἶναι ὅμως σωστή ἡ ἑρμηνεία αὐτή (γιά τόν λόγο ὅτι καί ἄλλα τροπάρια, πού μιλᾶνε γιά τήν ὑπακοή αὐτή τῶν Μυροφόρων, δέν λέγονται «Ὑπακοή»).

Τήν ἀλήθεια, τό γιατί τά τροπάρια αὐτά στήν Κυριακή τοῦ Ὄρθρου λέγονται «Ὑπακοή», τήν μαθαίνουμε ἀπό ἕνα παλαιό Τυπικό (τό Τυπικό τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τῆς Εὐεργέτιδος στήν Κωνσταντινούπολη).

Κατά τό Τυπικό αὐτό, τό τροπάριο γιά τό ὁποῖο μιλᾶμε τό ἔψαλλε στήν ἀρχή ὁλόκληρο ὁ ψάλτης. Ἔπειτα, μέ τήν καθοδήγηση τοῦ ψάλτου καί μέ τήν ὑπακοή στίς κινήσεις τῆς χειρός του καί στόν τόνο τῆς φωνῆς του, τό τροπάριο ψαλλόταν πολλές φορές ἀπό τό ἐκκλησίασμα.

Γι᾽ αὐτό καί τό τροπάριο ὀνομάστηκε «Ὑπακοή», γιά τήν ὑπακοή πού ἔπρεπε νά κάνει καθένας ἀπό τούς χριστιανούς στόν καθοδηγοῦντα τήν ψαλμωδία ἱεροψάλτη, γιά να ὑπάρχει ἁρμονία στήν ψαλμωδία. Εἶναι λοιπόν μουσικός ὁ ὅρος «Ὑπακοή».

Φανταστεῖτε τί ὡραῖο ἄκουσμα θά ἦταν παλαιά ἡ ψαλμωδία τῆς «Ὑπακοῆς», πόσο θά ἐδονεῖτο ὁ Ναός μέ την ἁρμονική συμψαλμωδία ὅλου τοῦ ἐκκλησιάσματος, ὡς μία λαμπρή συμμετοχή στό λαμπρό γεγονός τῆς Ἀνάστασης τοῦ Χριστοῦ, πού ἑορτάζουμε κάθε Κυριακή.

Σταματῶ ἐδῶ, ἀδελφοί χριστιανοί, γιατί νοιώθω ὅτι σᾶς ἐκούρασα. Ἔχω ὅμως την χαρά ὅτι μέ τό σημερινό μου κήρυγμα σᾶς ἑρμήνευσα τρεῖς λειτουργικούς ὅρους. Σᾶς εἶπα τί σημαίνει «Πολυέλεος», τί «Ἐκλογή» καί τι σημαίνει «Ὑπακοή». Εὔχομαι ἡ Παναγία Δέσποινα νά εὐλογεῖ τίς οἰκογένειές Σας.

Μέ πολλές εὐχές,

† Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας

Π η γ ή : Ἑβδομαδιαῖο ἠλεκτρονικὸ περιοδικὸ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γόρτυνος καὶ Μεγαλοπόλεως: «Παναγία Προυσιώτισσα». Ἀριθμὸς φύλλου 54, Κυριακὴ 15 Ἰανουαρίου 2012, σελ. 1-3. http://www.imgortmeg.gr/