Ὁ ἄνθρωπος κατ’ εἰκόνα Θεοῦ πλασμένος

Ὁ ἄνθρωπος κατ’ εἰκόνα Θεοῦ πλασμένος

Κυριακάτικο ἐγκύκλιο κήρυγμα τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Γόρτυνος καὶ Μεγαλοπόλεως κ.κ. Ἱερεμίου.

Μιλώντας, ἀδελφοί χριστιανοί, γιά τήν δημιουργία τοῦ κόσμου στό σημερινό μου κήρυγμα θά μιλήσω γιά τήν δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου.

1. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι τό ἀνώτερο ἀπό ὅλα τά δημιουργήματα τοῦ Θεοῦ, γι᾽ αὐτό στήν Ἁγία Γραφή παρουσιάζεται ὅτι ἔγινε τελευταῖος, σάν νά εἶναι τό κορύφωμα ὅλης τῆς δημιουργίας.

Καί φαίνεται πάλι ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι τό ἀνώτερο ἀπό ὅλα τά δημιουργήματα, γιατί γιά ὅλα τά ἄλλα ὄντα ὁ Θεός «εἶπε καί ἐγενήθησαν» (Ψαλμ. 32,9)· γιά τήν δημιουργία ὅμως τοῦ ἀνθρώπου ὁ Θεός ἀπευθύνθηκε στά ἄλλα δύο Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος καί εἶπε τό «ποιήσωμεν ἄνθρωπον» (Γεν. 1,26).

Εἶναι δέ ὁ ἄνθρωπος πραγματικά, χριστιανοί μου, τό ἀνώτερο ἀπό ὅλα τά ἄλλα δημιουργήματα, γιατί εἶναι πλασμένος «κατ᾽ εἰκόνα καί καθ᾽ ὁμοίωσιν Θεοῦ».

2. Ὅλα τά ὄντα πού ὑπάρχουν γύρω μας, τά ζῶα, τά φυτά καί ὁ ἄνθρωπος μαζί, ἔγιναν ἀπό τήν δημιουργική ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ καί γι᾽ αὐτό ὅλα μετέχουν στήν «οὐσιοποιό» ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Ὁ ἄνθρωπος ὅμως, ἐπειδή εἶναι «κατ᾽ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ» πλασμένος, μετέχει καί στήν «σοφοποιό» καί στήν «θεοποιό» ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Αὐτό, ξαναλέμε, ἀποδεικνύει τό μεγαλεῖο τοῦ ἀνθρώπου, γιατί εἶναι πλασμένος νά γίνει ἅγιος.

3. Ἀλλά τί τέλος πάντων εἶναι αὐτό τό «κατ᾽ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ» στόν ἄνθρωπο, πού τοῦ δίνει τέτοια ἀξία; Εἶπαν ὅτι τό «κατ᾽ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ» στόν ἄνθρωπο ἀναφέρεται στήν πνευματική του φύση, στό νοερό καί στό αὐτεξούσιο τῆς ψυχῆς του, στήν κυριαρχία του στήν φύση καί τήν ἀθανασία του (βλ. Ἰωάν. Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις Ὀρθοδόξου πίστεως Β, 12).

Αὐτό εἶναι σωστό. Καλύτερα ὅμως εἶναι νά ποῦμε ὅτι τό «κατ᾽ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ» στόν ἄνθρωπο δεν ἀναφέρεται ἁπλᾶ σ᾽ αὐτά πού εἶπα, στό αὐτεξούσιο δηλαδή καί στήν κυριαρχία του στήν φύση, ἀλλά ἀναφέρεται γενικά στήν τάση τοῦ ἀνθρώπου πρός τόν Θεό, τόν Ὁποῖο νοεῖ ὡς τό Ὕψιστο ἠθικό Ὄν, καί ἀναφέρεται πάλι καί στήν δυνατότητα καί τήν ἐπιθυμία του νά ὁμοιάσει πρός τόν Ὕψιστο Θεό.

Ὁ Μακαριστός Καθηγητής Β. Βέλλας λέγει τά ἑξῆς ἐπί τοῦ θέματος αὐτοῦ: «Ἡ ἐν τῷ ἀνθρώπῳ ἐνυπάρχουσα εἰκών τοῦ Θεοῦ δέν ἔγκειται μόνον εἰς τήν πνευματικήν τοῦ ἀνθρώπου φύσιν καί ἀθανασίαν, ὡς συνήθως τονίζεται, ἀλλ᾽ ἐπειδή ὁ Ἰσραηλίτης τόν Θεόν προσεπάθησε νά κατανοήσῃ καί πλησιάσῃ οὐχί διά τῆς θεωρητικῆς σκέψεως, ἀλλά κυρίως διά τῶν ἠθικῶν δυνάμεων, παραστήσας τοῦτον ὡς τό Ὕψιστον ἠθικόν ὄν, τό ἀπολύτως ἅγιον, διά τοῦτο καί τό θεῖον ἐν τῷ ἀνθρώπῳ στοιχεῖον ἔγκειται και εἰς τήν συνείδησιν καί γνῶσιν τῶν ἠθικῶν ἀξιῶν ἀφ᾽ ἑνός καί εἰς τήν δυνατότητα καί προσπάθειαν ἀφ᾽ ἑτέρου τῆς ἀναπτύξεως τῶν ἐν τῷ ἀνθρώπῳ τεθειμένων ἠθικῶν ἀξιῶν» (Ὁ ἄνθρωπος κατά τήν Παλαιάν Διαθήκην, σελ. 8-9).

4. Γιά τό «κατ᾽ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ» στόν ἄνθρωπο, πού εἶναι θέμα σοβαρό, ἔχω νά σᾶς πῶ, ἀγαπητοί μου, αὐτό τό θαυμαστό, πού παρακαλῶ πολύ νά τό προσέξετε: Τό «κατ᾽ εἰκόνα καί καθ᾽ ὁμοίωσιν τοῦ Θεοῦ» στόν ἄνθρωπο δέν ἀναφέρεται μόνο στήν ψυχή του, ἀλλά στόν ὅλο ἄνθρωπο, ὅπως βγῆκε ἀπό τά χέρια τοῦ Δημιουργοῦ του.

Δηλαδή, ἀναφέρεται ὄχι μόνο στήν ψυχή του, ἀλλά καί στό σῶμα του! Καί ὅταν λέω «σῶμα», δέν τό ἐννοῶ στήν σημερινή πτωτική του κατάσταση, ἀλλά ὅπως ἦταν ὅταν βγῆκε ἀπό τά χέρια τοῦ Δημιουργοῦ του καί ὅπως θά εἶναι τά σώματα τῶν δικαίων μετά τήν ἀνάσταση. Θά εἶναι δοξασμένα, γιατί θά μετέχουν καί αὐτά στήν θέωση. Δηλαδή, ὅπως τό βλέπουμε ἤδη ἀπό τώρα στά λείψανα τῶν ἁγίων, τά ὁποῖα εἶναι ἄφθαρτα καί εὐωδιαστά καί θαυματουργά.

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς λέει καθαρά: «Μή ψυχήν μόνην, μήτε σῶμα μόνον λέγεσθαι ἄνθρωπον, ἀλλά τό συναμφότερον, ὅν δή κατ᾽ εἰκόνα πεποιηκέναι Θεός λέγεται». Ὅλο τό χωρίο τοῦ ἱεροῦ πατρός ἔχει ὡς ἑξῆς: «Ἰσχυρισαίμην γάρ ἐκ τῆς γραφικῆς τοῦ ἀνθρώπου φυσιολογίας ὁρμώμενον, μή ἄν ψυχήν μόνην, μήτε σῶμα μόνον λέγεσθαι ἄνθρωπον, ἀλλά τό συναμφότερον, ὅν δή κατ᾽ εἰκόνα πεποιηκέναι Θεός λέγεται» (MPG 150,1361C).

5. Ἐδῶ ὅμως, ἀδελφοί χριστιανοί, θέλω νά προλάβω μία δικαιολογημένη ἀντίρρηση, ἡ ὁποία ὅμως θά μᾶς κάνει νά ποῦμε μιά ἄλλη σπουδαία θεολογική ἀλήθεια. Ἡ ἀντίρρηση εἶναι ἡ ἑξῆς: Ἄν ὁ ἄνθρωπος εἶναι κατ᾽ εἰκόνα Θεοῦ πλασμένος και αὐτό μάλιστα τό «κατ᾽ εἰκόνα» ἀναφέρεται καί στό σῶμα τοῦ ἀνθρώπου, τότε, τί, ὁ Θεός ἔχει σῶμα;

Ὄχι, ἀδελφοί μου, ὁ Θεός δέν ἔχει σῶμα. Δέν εἶναι «ἀνθρωπόμορφον» τό θεῖον (βλ. Ἰω. Χρυσοστόμου MPG 53,72). «Ὁ Θεός εἶναι πνεῦμα» (Ἰωάν. 4,24).

Πῶς λοιπόν λέγουμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, ἀφοῦ ὁ ἄνθρωπος ἔχει σῶμα, ὁ δέ Θεός δέν ἔχει σῶμα; Γιά νά ποῦμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι εἰκόνα Θεοῦ, θά πρέπει νά βροῦμε Θεό μέ σῶμα! Ἔχουμε τέτοιο Θεό;

Ναί, χριστιανοί μου, ἔχουμε! Ἔχουμε τόν Υἱό τοῦ Θεοῦ τόν σαρκωθέντα στήν Κοιλία τῆς Παναγίας μας! Ὥστε, λοιπόν: Εἶναι καλύτερα καί σωστότερα νά λέμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι πλασμένος κατά τήν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, τοῦ σαρκωθέντος Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, καί ὄχι νά λέμε ἐκεῖνο τό γενικό ὅτι εἴμαστε πλασμένοι κατά τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ.

6. Αὐτό πού σᾶς εἶπα παραπάνω, ἀδελφοί μου χριστιανοί, τό νά λέμε δηλαδή ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι πλασμένος κατά τήν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, τό διδάσκουν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας. Δέν ἔχουμε ὅμως τόν χρόνο νά σᾶς πῶ στό σημερινό μου κήρυγμα τίς πατερικές μαρτυρίες γιά τήν ἀλήθεια αὐτή (Πατερικές μαρτυρίες γιά τήν ἀλήθεια αὐτή βλ. στό ὑπέροχο βιβλίο τοῦ Jean Claude Larchet, «Ἡ θεραπευτική τῶν πνευματικῶν νοσημάτων· Εἰσαγωγή στήν ἀσκητική παράδοση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», τόμος Α´, σελ. 34-46).

Θά σᾶς ἀναφέρω ὅμως ἕνα λόγο ἀπό τήν Ἁγία Γραφή, περίεργο καί θαυμαστό λόγο, πού περιπλέκει τούς μελετητές. Ἐσεῖς ὅμως μέ τά παραπάνω πού σᾶς εἶπα θά ἑρμηνεύσετε σωστά τόν ἁγιογραφικό αὐτό λόγο.

Λέει λοιπόν ἡ Ἁγία Γραφή γιά τήν δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου: «Ἐποίησεν ὁ Θεός τόν ἄνθρωπον, κατ᾽ εἰκόναν Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν» (Γεν. 1,27). Ὁ λόγος αὐτός εἶπα ὅτι εἶναι περίεργος. Εἶναι περίεργος γιατί ὁμιλεῖ γιά δύο Θεούς: Μᾶς λέει γιά ἕνα Θεό πού ἔκανε τόν ἄνθρωπο, καί μᾶς ὁμιλεῖ ἔπειτα γιά ἕναν ἄλλον Θεό, κατά τήν εἰκόνα τοῦ ὁποίου ἔκανε τόν ἄνθρωπο! Τό ξαναλέω τό χωρίο: «Ἐποίησεν ὁ Θεός τόν ἄνθρωπον, κατ᾽ εἰκόναν Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν».

Καί ρωτάω: Κατά τήν εἰκόνα ποιοῦ Θεοῦ ὁ Θεός ἔκανε τόν ἄνθρωπο; Ἡ ἀπάντηση εἶναι: Ὁ Θεός Πατέρας ἔπλασε τόν ἄνθρωπο κατά τήν εἰκόνα τοῦ Υἱοῦ Του, πού ἐπρόκειτο νά ἐνανθρωπήσει. «Ἐποίησεν ὁ Θεός τόν ἄνθρωπον, κατ᾽ εἰκόναν Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν»! Καί εἰς τήν Γεν. 9,6 ὁ Θεός λέγει: «Ἐν εἰκόνι Θεοῦ ἐποίησα τόν ἄνθρωπον».

Ὁ Σέργιος Bulgakoff στό ἔργο του Du Verbe incarne (Agnus Dei) 1943, σελ. 61 λέγει: «Ὁ ἄνθρωπος ἐπλάσθη κατ᾽ εἰκόνα Θεοῦ. Τοῦτο σημαίνει ἀκριβῶς, ὅτι ἐπλάσθη κατ᾽ εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ καί ὅτι διά τόν ἄνθρωπον ὁ Χριστός εἶναι ἡ ἀποκάλυψις καί ἡ πραγματοποίησις τῆς εἰκόνος ταύτης.

Ἡ εἰκών τοῦ Χριστοῦ, τοῦ ἐρχομένου, περιλαμβάνεται ἐν τῷ πρώτῳ ἀνθρώπῳ οὐ μόνον ἐν τῷ σώματι αὐτοῦ... καί οὐχί μόνον ἐν τῷ πνεύματι αὐτοῦ... ἀλλ᾽ ἐν τῇ ἑνώσει τῶν δύο φύσεων εἰς μίαν ὑπόστασιν» (Ἡ παράθεση ἀπό τήν σπουδαιοτάτη μελέτη τοῦ μακαριστοῦ Καθηγητοῦ μας Π. Μπρατσιώτου, Τό Γενέσεως Α´ 26 ἐν τῇ Ὀρθοδόξῳ θεολογίᾳ, 1953, σελ.13).

Μέ πολλές εὐχές,

† Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας

Π η γ ή :  Ἑβδομαδιαῖο ἠλεκτρονικὸ περιοδικὸ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γόρτυνος καὶ Μεγαλοπόλεως: «Παναγία Προυσιώτισσα». Ἀριθμὸς φύλλου 13, Κυριακὴ 3 Ἰουλίου 2011, σελ. 1-4. http://www.imgortmeg.gr/