Ὁ Ἑσπερινὸς (Β΄)

Ὁ Ἑσπερινὸς (Β΄)

Κυριακάτικο ἐγκύκλιο κήρυγμα τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Γόρτυνος καὶ Μεγαλοπόλεως κ.κ. Ἱερεμίου.

1. Στό προηγούμενο κήρυγμά μας, ἀδελφοί χριστιανοί, ἀρχίσαμε νά μιλᾶμε γιά τόν Ἑσπερινό.

Ὁ Ἑσπερινός, λέγαμε, ἀρχίζει μέ τόν λεγόμενο προοιμιακό Ψαλμό, πού ξαναλέμε ὅτι λέγεται ἔτσι ἐπειδή εἶναι στήν ἀρχή τοῦ «οἴμου», τοῦ «δρόμου» δηλαδή πρός τόν Θεό μέ τήν θεία λατρεία. Ἀλλά καί μετά τόν Ψαλμόν αὐτόν, πού λέγαμε ὅτι εἶναι ἕνας ὕμνος τῆς πανσοφίας καί παντοδυναμίας τοῦ Θεοῦ, ἔχουμε πάλι Ψαλμούς· εἶναι μιά ὁμάδα ἀπό τέσσερις Ψαλμούς (εἶναι οἱ ψαλμοί 140, 141, 129 καί 116).

Οἱ Ψαλμοί αὐτοί λέγονται «λυχνικοί». Θά πρέπει νά τό καταλαβαίνετε, γιατί οἱ Ψαλμοί αὐτοί λέγονται ἔτσι. Λέγονται ἔτσι, γιατί εἶναι ἑσπερινοί Ψαλμοί, γιατί τόν «λύχνο» τόν ἀνάβουμε τήν ἑσπέρα. Δέν τούς ἀκοῦτε ὅμως τούς Ψαλμούς αὐτούς, γιατί συνήθως, χάριν συντομίας, παραλείπονται. Κακῶς παραλείπονται, ἀφοῦ μάλιστα εἶναι καί σύντομοι. Ἀκοῦμε μόνον τούς πρώτους στίχους τοῦ πρώτου Ψαλμοῦ τῆς ὁμάδας, τό «Κύριε ἐκέκραξα» καί τό «Κατευθυνθήτω ἡ προσευχή μου».

Αὐτό πού πρέπει νά μᾶς κάνει ἐντύπωση, χριστιανοί μου, εἶναι ὅτι στόν Ἑσπερινό χρησιμοποιοῦμε πολύ τό Ψαλτήριο. Ἀπό τήν ἀρχή κιόλας εἴπαμε πέντε Ψαλμούς. Καί ὄχι μόνον στόν Ἑσπερινό, ἀλλά καί στό Ἀπόδειπνο καί στόν Ὄρθρο καί στίς ἀκολουθίες τῶν Ὡρῶν καί στίς Κηδεῖες καί σέ κάθε λειτουργική ἀκολουθία ἡ Ἐκκλησία μας χρησιμοποιεῖ τό Ψαλτήριο.

Γι᾽ αὐτό καί τό Ψαλτήριο πρέπει νά μᾶς γίνει πολυφίλητο ἀνάγνωσμα, νά τό ἔχουμε στά σπίτια μας καί νά το διαβάζουμε. Ἕναν Ψαλμό κάθε μέρα.

2. Οἱ τελευταῖοι στίχοι τοῦ τελευταίου Ψαλμοῦ τῆς «λυχνικῆς» ὁμάδας, πού σᾶς εἶπα παραπάνω, δέν ψάλλονται μόνοι, ἀλλά μαζί μέ ἕνα τροπάριο. Τά τροπάρια αὐτά, ἐπειδή ἀκριβῶς λέγονται μέ ψαλμικό στίχο, ὀνομάζονται «Στιχηρά» τροπάρια.

Δέν εἶναι δέ ὁποιαδήποτε τά τροπάρια αὐτά, ἀλλά ἀναφέρονται στόν ἅγιο τῆς ἄλλης ἡμέρας· καί ἡ ἄλλη ἡμέρα ἀρχίζει, εἴπαμε, μέ τόν Ἑσπερινό. Ἄν πρόκειται γιά τόν Ἑσπερινό τοῦ Σαββάτου, τά Στιχηρά αὐτά τροπάρια ἀναφέρονται στήν ἡμέρα τῆς Κυριακῆς.

3. Πρέπει νά ξέρουμε, ἀδελφοί μου χριστιανοί, ὅτι τήν Κυριακή ἡμέρα ἑορτάζουμε τήν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου μας. Ἑπομένως τά Στιχηρά τροπάρια τοῦ Ἑσπερινοῦ τοῦ Σαββάτου ἀναφέρονται βέβαια στόν ἅγιο τῆς ἄλλης ἡμέρας, ἀλλά τά πρῶτα ἀπό αὐτά τά τροπάρια μιλοῦν γιά τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ, γι᾽ αὐτό καί τά λέμε «Ἀναστάσιμα».

Ἑπτά εἶναι τά Ἀναστάσιμα αὐτά Στιχηρά τροπάρια τοῦ κάθε ἤχου τῆς Ἐκκλησίας μας. Τά πρῶτα τρία ἀπό αὐτά τά Ἀναστάσιμα τροπάρια ξέρουμε ὅτι εἶναι τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, τοῦ μεγάλου αὐτοῦ δογματικοῦ Πατέρα καί Ὑμνογράφου τῆς Ἐκκλησίας μας.

Τά ὑπόλοιπα τέσσερα ἀπό τά ἑπτά Ἀναστάσιμα Στιχηρά τροπάρια λέγονται «Ἀνατολικά». Λέγονται ἔτσι, γιατί πιθανόν νά γράφτηκαν ἀπό κάποιον Ἀνατόλιο καί ἀπό τόν συγγραφέα τους ἔλαβαν τό ὄνομα καί αὐτά.

Ὅλη αὐτή ἡ σειρά τῶν τροπαρίων κλείνει μέ ἕνα τροπάριο πρός τήν Θεοτόκο, γι᾽ αὐτό καί λέγεται «Θεοτοκίον» τό τροπάριο αὐτό. Τά Θεοτοκία τοῦ Ἑσπερινοῦ τοῦ Σαββάτου εἶναι ὑπέροχα, γιατί εἶναι ἡ δογματική διδασκαλία τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας μας γιά τήν Θεοτόκο. Θά ἦταν ὡραῖο νά γνωρίζαμε ἀπέξω τά Θεοτοκία καί τῶν ὀκτώ ἤχων τῆς Ἐκκλησίας μας καί νά τά λέγαμε ὡς μία προσευχή στήν Κυρία Θεοτόκο. Ὁ ἅγιος Νεκτάριος ἀγαποῦσε καί ἔψαλλε τό Θεοτοκίο τοῦ Α΄ ἤχου, τό «Τήν Παγκόσμιον δόξαν».

4. Μετά τό Θεοτοκίον γίνεται στόν Ἑσπερινό σάν μία μικρή λιτανεία μέ λαμπάδες καί μέ θυμίαμα. Αὐτό λέγεται «Εἴσοδος τοῦ Ἑσπερινοῦ». Στήν παλαιά ἐποχή αὐτήν πραγματικά τήν στιγμή ἔμπαιναν οἱ ἱερεῖς γιά πρώτη φορά μέσα στό Ἱερό Βῆμα, γιά νά προσφέρουν θυμίαμα στό ἅγιο Θυσιαστήριο καί γιά νά ἀνάψουν τά ἑσπερινά φῶτα.

Ἀπό ἐδῶ ἀρχίζει κυρίως ὁ Ἑσπερινός· γι᾽ αὐτό καί στούς Κατανυκτικούς Ἑσπερινούς τήν Μεγάλη Τεσσαρακοστή σ᾽ αὐτό τό σημεῖο ἀλλάζει ἡ ἀτμόσφαιρα καί γίνεται πένθιμη, μέ τήν ἀλλαγή τῶν ἐνδυμάτων τῆς Ἁγίας Τραπέζης. Ἀπό τό ἄναμμα τῶν φώτων πού γινόταν παλαιά στό σημεῖο αὐτό, ὅπως εἴπαμε, ἐμπνεύστηκε καί ὁ συνθέτης τοῦ Ἑσπερινοῦ καί ἔκανε τόν ὑπέροχο ὕμνο, πού ψάλλεται αὐτή τήν ὥρα, κατά τήν Εἴσοδο τῶν Ἱερέων στόν Ναό.

Εἶναι ὁ ὕμνος «Φῶς ἱλαρόν». Ἄς προσέξουμε τόν ὕμνον αὐτόν, χριστιανοί μου. Εἶναι ὕμνος ὑπέροχος καί εἶναι ὕμνος παλαιός. Τόσο παλαιός, ὥστε ὁ Μέγας Βασίλειος, Πατέρας τοῦ 4ου αἰώνα, γνώριζε τόν ὕμνο αὐτόν καί τόν ὀνομάζει μάλιστα «ἀρχαίαν φωνήν». Εἶναι δηλαδή πολύ ἀρχαιότερος τοῦ Μεγάλου Βασιλείου.

Τό «Φῶς ἱλαρόν», ἀγαπητοί μου, τό ἔψαλλαν οἱ πρῶτοι χριστιανοί κατά τήν δύση τοῦ ἡλίου στήν ἑσπερινή τους λατρεία. Ὁ ὕμνος αὐτός εἶναι κατά τοῦτο σπουδαῖος, διότι μᾶς ἔρχεται ἀπό παλαιά ὡς μία δοξαστική ὁμολογία τῶν χριστιανῶν στήν Ἁγία Τριάδα, στόν Πατέρα, στόν Υἱόν καί στό Ἅγιο Πνεῦμα.

Ὅλοι οἱ χριστιανοί πρέπει νά μάθουμε νά ψάλλουμε τόν ὕμνον αὐτόν, ὡς μία παλαιά κληρονομιά τῶν πατέρων μας σέ μᾶς.

Ἀλλά θά συνεχίσουμε περί τοῦ Ἑσπερινοῦ καί στό ἄλλο κήρυγμά μας.

Μέ πολλές εὐχές

† Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας

Π η γ ή : Ἑβδομαδιαῖο ἠλεκτρονικὸ περιοδικὸ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γόρτυνος καὶ Μεγαλοπόλεως: «Παναγία Προυσιώτισσα». Ἀριθμὸς φύλλου 30, Κυριακὴ 30 Ὀκτωβρίου 2011, σελ. 1-3. http://www.imgortmeg.gr/