Προσφορὰ τῆς Ἐκκλησίας στην Τουρκοκρατία – Μέρος Α’

Προσφορὰ τῆς Ἐκκλησίας στην Τουρκοκρατία – Μέρος Α’

Τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Γόρτυνος καὶ Μεγαλοπόλεως κ.κ. Ἱερεμία

Ἀδελφοί μου χριστιανοί τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως,

1. Χθές-προχθές ἑορτάσαμε τήν μεγάλη θρησκευτική καί ἐθνική μας ἑορτή τῆς 25ης Μαρτίου. Σάν ὀρθόδοξοι Ἕλληνες χριστιανοί καυχόμαστε μέ καύχηση ἱερή γιά τήν διπλῆ αὐτή ἑορτή, γιατί, ὅπως μέ τόν Εὐαγγελισμό τῆς Παναγίας μας καί τήν Σάρκωση τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ σ᾽ Αὐτήν ἦρθε ἡ ἀπελευθέρωσή μας ἀπό τόν ζυγό τῆς ἁμαρτίας, ἔτσι καί μέ την ἡρωική Ἐπανάσταση τῶν ἔνδοξων ἀγωνιστῶν τοῦ ᾽21, ἦρθε ἡ ἐλευθερία μας ἀπό τον τουρκικό ζυγό. Σέ προηγούμενο ἐγκύκλιο κήρυγμά μου ἀναφέρθηκα στήν παραποίηση τῆς ἱστορίας τῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ ᾽21, πού κάνουν μερικοί στά τελευταῖα χρόνια, γιατί θέλουν νά ἀποκόψουν τόν σύνδεσμο μεταξύ τῆς Ἐκκλησίας καί τοῦ Ἔθνους μας. Τούς πειράζει αὐτούς τούς κυρίους τό νά λέμε ὅτι ἡ Ἐκκλησία ἦταν πρωτοπόρος στούς ἀγῶνες τῆς ἐλευθερίας μας καί ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶχε ἀναλάβει τήν παιδεία τοῦ δούλου Ἔθνους μας. Γιά ἄλλη μιά φορά τούς λέμε ὅτι εἶναι ἀνιστόρητοι, γιατί οἱ ἱστορικές μαρτυρίες τῶν εἰδικῶν, καί μάλιστα τῶν ἱστορικῶν ἐκείνων πού εἶναι κοντά στά ἱστορούμενα γεγονότα, βεβαιώνουν τό ἀκριβῶς ἀντίθετο. Βεβαιώνουν δηλαδή ὅτι, μετά τό θλιβερό γεγονός τῆς 29ης Μαΐου τοῦ 1453, οἱ ὑπόδουλοι Ἕλληνες κατέφυγαν στήν Ἐκκλησία και συσπειρώθηκαν, σάν σέ Μάνα, γύρω ἀπ᾽αὐτήν, γιά νά ζήσουν.

2. Ἀκριβῶς σ᾽ αὐτό θά ἀναφέρονται τά λίγα λόγια, πού θέλω νά σᾶς πῶ στο σημερινό μου κήρυγμα, ἀδελφοί χριστιανοί. Θέλω, δηλαδή, νά σᾶς πῶ ὅτι κατά τήν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας ἡ Ἐκκλησία εἶχε ἀναλάβει ὄχι μόνο τήν θρησκευτική ζωή τῶν παιδιῶν της, ἀλλά καί ὅλη τους τήν πνευματική πορεία και καθημερινή τους ζωή.

(α) Ναί! Ὁ Πατριάρχης ἦταν καί ὁ Ἐθνάρχης καί αὐτός εἶχε τήν δικαιοδοσία σέ ὅλες τις ὑποθέσεις πού ἀφοροῦσαν τούς ὑπόδουλους Ρωμιούς. Ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως δέν ἦταν μόνο ὁ πνευματικός πατέρας ὅλων τῶν Ὀρθοδόξων, ἀλλά ἦταν καί ἡ κεφαλή τοῦ Ἔθνους. Ἀκόμη καί ὁ ἑκάστοτε σουλτάνος ἀνεγνώριζε τήν ἡγετική αὐτή θέση τῆς Ἐκκλησίας στόν λαό της, δέν μποροῦσε ὅμως ἡ Ἐκκλησία νά δρᾶ καί νά κινεῖται ἐλεύθερα, γιατί ἡ θέση της ἦταν ὑποτελής στόν Τοῦρκο.

(β) Ἀλλά, παρά τή δυσκολία της, ἡ Ἐκκλησία στήν Τουρκοκρατία πέτυχε να ἔχει στά χέρια της τά παιδιά της, νά τά γλυκαίνει στα βάσανα τῆς σκλαβιᾶς, να τούς στερεώνει τήν πίστη στόν Χριστό καί νά τά προφυλάσσει ἀπό τον ἐξισλαμισμό, τό νά προδώσουν δηλαδή την πίστη τους καί νά γίνουν Μωαμεθανοί. Για ὅσους θέλουν νά μάθουν τήν ἀλήθεια γιά την ζωή τῶν Ἑλλήνων στήν Τουρκοκρατία με καθοδηγό τους τήν Ἐκκλησία, τούς συνιστῶ ἐγκάρδια νά διαβάσουν τό ἔργο τοῦ λαμπροῦ Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου καί ἀγωνιστοῦ θεολόγου π. Γεωργίου Μεταλληνοῦ μέ τον τίτλο «Οἱ Ἕλληνες στήν Ὀθωμανική αὐτοκρατορία». Στό βιβλίο αὐτό βλέπουμε τήν προσφορά τῆς Ἐκκλησίας στους ὑπόδουλους Ρωμιούς μέ τήν καλή λειτουργία τῶν Ἐνοριῶν καί τῶν Ἱερῶν Μονῶν καί ὅλου τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ σώματος. Ἔτσι, ἀγαπητοί μου, μέ τήν βοήθεια τῆς Ἐκκλησίας, ἐπιβίωσε τό Ἔθνος μας στήν σκλαβιά καί πέτυχε να διατηρήσει τήν θρησκευτική καί ἐθνική του ὑπόσταση, χωρίς νά μιχθεῖ μέ τόν δυνάστη του, ἀλλά οὔτε καί νά ἀλλοιώσει την παράδοσή του.

(γ) Σημαντική βοήθεια πρός τόν ὑπόδουλο στούς Τούρκους ἑλληνικό λαό, για να διατηρήσει αὐτός τό σωστό ὀρθόδοξο φρόνημα καί ἦθος του, πρόσφερε ἡ Ἐκκλησία μέ τήν ὅλη της θεολογία καί τήν ὅλη της ἡσυχαστική παράδοση. Αὐτό τό πέτυχε τελώντας τήν Θεία Λειτουργία καί μέ τις περιοδεῖες τῶν ἁγίων Ἱερομονάχων, οἱ ὁποῖοι, μέ τήν εὐχή τοῦ Πατριάρχου καί μέ ὁρμητήριο τά Μοναστήρια τους, περιόδευαν ὅλη την ὑπόδουλη πατρίδα μας καί κατηχοῦσαν τον λαό καί τοῦ θέρμαιναν τήν ἐλπίδα γιά την γλυκειά λευτεριά. Ὀκτώ τέτοιοι Ἱερομόναχοι - Ἱεροκήρυκες πῆραν τήν εὐχή τοῦ Πατριάρχου, γιά νά κηρύττουν στη σκλαβωμένη πατρίδα μας, καί ἀπό τούς ὀκτώ αὐτούς οὔτε ἕνας δεν ἐπέστρεψε στήν βάση του, ἀλλά ὅλοι ἐμαρτύρησαν! Ἁγιώτερο θύμα τῶν Ἱερομονάχων αὐτῶν ἦταν ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, γιά τόν ὁποῖον, δέν εἶναι ὑπερβολή τό νά ποῦμε ὅτι, ἄν δέν ὑπῆρχε αὐτός, θα φορούσαμε ἀκόμη φέσι στά κεφάλια μας! Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ἀγαπητοί μου, για τόν ὁποῖον μερικές σχολικές παλιοφυλλάδες δέν γράφουν τίποτε, ἄκουγε μέ πόνο στο Ἅγιον Ὄρος πού βρισκόταν ὅτι πολλά χωριά ἔκαναν τήν τελευταία τους ἀναμνηστική Λειτουργία καί μετά ἐξισλαμίζονταν μέ τον παπᾶ τους μαζί. Αὐτός ὁ πόνος γιά τό κακό αὐτό πού συνέβαινε στήν πατρίδα μας, ἔκανε τόν ἅγιο Κοσμᾶ τόν Αἰτωλό νά κατέβει στον κόσμο καί νά πέσει στήν περιπέτεια τοῦ κήρυκος τοῦ Εὐαγγελίου καί νά ὁδηγηθεῖ τελικά στήν ἀγχόνη τοῦ μάρτυρος.

3. Ἡ μεγάλη καί τρανή ὅμως προσφορά τῆς Ἐκκλησίας στό Γένος μας κατά την Τουρκοκρατία ἦταν τό ὅτι, μετά την ὑποδούλωσή του στούς Ὀθωμανούς ἀνέλαβε τήν παιδεία του μέ τά σχολεῖα πού αὐτή δημιούργησε. Ὁ πρῶτος Πατριάρχης τοῦ ὑπόδουλου Γένους μας, ὁ Γεννάδιος Σχολάριος, τό 1454 ἵδρυσε στην Κωνσταντινούπολη τήν Πατριαρχική Σχολή, πού ὀνομαζόταν Μεγάλη τοῦ Γένους Σχολή. Καί ἀργότερα ὁ ἄλλος Πατριάρχης, ὁ Ἰερεμίας ὁ Τρανός, προέτρεψε μέ ἐγκύκλιό του ὅλους τούς Μητροπολίτες νά ἱδρύσουν στήν ἐπαρχία τους Σχολεῖα. Ἔτσι καί στήν δική μας Μητροπολιτική ἐπαρχία ἱδρύθηκε ἡ Σχολή Δημητσάνης. Ἔχω νά πῶ ὅμως, χριστιανοί μου, ὅτι τά Σχολεῖα αὐτά ἦταν ἐλεγχόμενα ἀπό τούς Τούρκους, ἀλλά καί μερικοί διδάσκαλοί τους εἶχαν ἐπηρεαστεῖ ἀπό νέες ἰδέες πού ἔρχονταν ἀπό τήν Δύση, ἀπό τόν Πάπα, και ἔτσι ἀπό τους δασκάλους αὐτούς, πού μάλιστα ἦταν καί ἱερεῖς, γινόταν ζημιά στά ὑπόδουλα ἑλληνόπουλα. Αὐτό ἀκριβῶς ἀνάγκασε την Ἐκκλησία νά δημιουργήσει τά «Κρυφά Σχολειά». Τά Σχολεῖα αὐτά ἦταν καί λέγονταν «Κρυφά» καί μέ την ἔννοια ὅτι οἱ μαθητές τους δέν ἔπρεπε νά φανερώσουν ὅ,τι τους ἔλεγε ὁ δάσκαλός τους. Γιατί ὁ δάσκαλος μιλοῦσε στούς μαθητές τῶν «Κρυφῶν Σχολειῶν» φανερά ἐναντίον τοῦ κατακτητῆ καί ἐναντίον τῶν νέων ἰδεῶν τῆς Δύσεως και ἀλλοίμονό του, ἐάν ἐφανερώνετο. Δηλαδή, ὅπως λέει ἕνας Γάλλος συγγραφεύς, ὁ Πηώ, «Οἱ μαθητές κρατοῦσαν στά χέρια τους την ζωή τοῦ δασκάλου τους»! Ἀλλά, θα συνεχίσουμε γιά τό θέμα αὐτό στό ἑπόμενο κήρυγμά μας.

Μέ πολλές εὐχές

† Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας

Π η γ ή : Καθημερινὸ ἠλεκτρονικὸ περιοδικὸ «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΔΙΔΑΧΗ», ἀριθμὸς φύλλου 86, Κυριακὴ 27 Μαρτίου 2011, σελ. 1-4, ὑπὸ Ἐπισκόπου Ἰερεμίου, Μητροπολίτου Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως. http://www.imgortmeg.gr/